5. ALT FREZE MAKİNESİ 5.1. Tanım İş parçalarına lamba, kiniş ve pah açma, parça kenarlarını temizleme ve şekillendirme (Kordon açma), zıvana, diş, kırlangıçkuyruğu kızak ve kanal açma gibi işlemlerin yapıldığı ağaç işleri makinesidir. Bıçakların takıldığı mil tablanın altında olduğu için alt freze veya yatay freze adını alır. Tablanın atında olan bıçak mili tablanın ortasındaki bıçak boşluğundan dışarı çıkarılarak işlem yapılır. Bıçakların tabladan taşkınlığı işe göre yükseklik ayar volanı ile yapılır. Bıçakların mile takılması bıçağın ve bıçağın takılacağı milin yapısına bağlıdır. Sabit tablalı olup eklentileri arasında hareketli tabla da olduğundan hem sabit hem de hareketli tablanın aynı anda kullanılabildiği makinelerdendir. 5.2. Çalışma Sistemi Alt freze makineleri kısa kayış sistemi ile çalışan makinelerdir. Hareketli olan parçaları mil olup makine tablası sabittir. Mil yapısı genellikle konik olan miller motordan hareket alan mil kovanı içine diferansiyel somunu ile veya kasnak altından cıvata ile bağlanır ve dönme hareketini kazanır. 5.3. Makinenin Bölümleri 5.4. Makinenin Sayısal Özellikleri 1.Tabla ölçüleri: Ortalama 80x80 cm. 2.Mil Çapı: 30–40 mm. 3.Mil dönme hızı: 3000–18000 dev/dak.(Çift devirli) 4.Kesme hızı: 30–90 m/san. 5.Sevk hızı: 6–90 m/dak. 6.Motor gücü: 3–5 BG Tabla ölçüleri ortalama bir değer taşısa da bazı ölçü farklılıkları bulunmaktadır. Kesme hızı mil dönme hızına göre yüksek olabilmekte, buna bağlı olarak sevk hızı da değişik hızlarda olabilmektedir. Ancak sevk aparatı olan türlerinde sevk işlemi bu aparatlar tarafından otomatik olarak yapılmaktadır. 5.5. Makinede Kullanılan Kesiciler ve Özellikleri Alt freze makinelerinde kullanılan kesici bıçak çeşitleri diğer makinelere göre oldukça fazladır. Diğer makinelerde genel olarak tek bıçak çeşidi, bazı makinelerde ise nadiren farklı bir iki bıçak çeşidi kullanılırken yapısı ve yaptığı işlemler açısından farklı miller kullanılan alt freze makinesinde değişik bıçak çeşitleri de kullanılmaktadır. a.Daire testere kesicileri: İş parçalarına lamba ve kiniş açmak, masif çıtası yapıştırılmış tablaların masif çıta fazlalıklarını temizlemek vb. işlemlerde kullanılır. b.Top bıçaklar: Üzerinde iki veya üç bıçak yuvası bulunan farklı kalınlıklarda ve silindirik yapılı freze bıçaklarıdır. Bu bıçakların bir kısmı kendinden bıçaklı olup bir kısmı ise top bıçaklar için hazırlanmış değişik profillerde yaprak bıçaklarla kullanılır. Açılı ve özel şekilli bıçaklar için kullanılan özel şekilli top bıçaklarda vardır. c.Yaprak bıçaklar: Yassı gövdeli, değişik profil ağızlara sahip küçük lama şeklinde ki bıçaklardır. En az iki tanesi bir takım oluşturacak şekilde çift olarak kullanılırlar ve top bıçaklarla veya iç yüzeylerinde iki bıçak kanalı olan özel flanşlar arasına karşılıklı sıkılarak kullanılırlar. d.Yıldız bıçaklar: Dairesel yapılı gövdesinin çevresine 2,3 veya dört özel kesici ağız açılmış, takım çeliğinden yapılmış freze kesicileridir. e.Disk bıçaklar: Dairesel yapılı farklı çaplarda olan freze bıçaklarıdır. Tek olarak veya birkaç tanesi belli aralıklarla üst üste bağlanarak kullanılırlar. Kullanılma amaçları derin kiniş ve zıvana işlemleridir. f.Gurup bıçaklar: Tepsi testere, disk bıçak ve yıldız bıçaklarla oluşturulan kesici çeşididir. Kendinden zıvanalı kapak parçalarının hazırlanması için idealdir. Zıvana derinliği lamba derinliğinden biraz fazla olarak aynı anda hem lamba, hem kiniş hem de kordon gibi işlemleri yapabilmek için kullanılır. g.Üstten takılan bıçaklar: Yapıları matkabı andıran mile üstten takılan kırlangıç kuyruğu veya özel profil ağızlı bıçaklardır. Tabla kenarlarına kordon açmak ve kırlangıçkuyruğu kızak kanal açmak için kullanılır. 5.6. Makinede Kullanılan Mil Çeşitleri Alt freze makinelerinde kullanılan miller gövdelerinin alt kısımlarının yapısına göre düz ve konik miller olarak ikiye ayrılırlar. Yine boylarına göre de ikiye ayrılıp kısa ve uzun miller olarak sınıflandırılırlar. Kullanılan bıçakların mile bağlanmaları açısından ise üst kısımlarına vida dişi açılmış dişli miller, üstten takılan bıçakların kullanıldığı tepesi delik miller ve özel yaprak bıçakların doğrudan mile bağlanmasına yarayan yarık miller olarak üçe ayrılırlar. Dişli millerde mile takılan bıçağın alt ve üstüne gerektiği kadar çeşitli kalınlıktaki bilezikler konarak son olarak somunla sıkılmak sureti ile bıçaklar takılırken, tepesi delik millere bıçaklar üstten yerleştirilip milin yan tarafındaki cıvata ile bıçak mile sabitlenir. Yarık millerde ise yaprak bıçak mil yarığına yerleştirilip üstteki bir cıvata ile sıkılarak kullanılır. 5.7. Bıçakların Bilenmesi Freze makinesinde kullanılan yaprak bıçakların düz ağızlı olanları zımpara taşlarında kaba bilemeleri yapılarak yağ taşlarında ince bilemeleri yapılır. Değişik profil ağızlı yaprak bıçaklar ise özel yapılı zımpara taşlarında kaba bilenip yine değişik şekilli gaz taşları ile çapakları düşürülerek ince bilemeleri yapılır. Sert metal ağızlı bıçaklar ise özel elmas taşlı makinelerde bilenir. Yıldız ve disk bıçakların ise bileme işlemi sadece kesici ağızlarının alın kısımlarında yapılır. Bilemeleri elmas uçlu bileme makinelerinde yapılır. 5.8. Bıçakların Takılıp Sökülmesi Freze makinelerinde bıçakların sökülüp takılması anında milin sabitlenmesi gerekir. Sabitleme işlemi bazı freze makinelerinde gövde üzerinde yer alan mil sabitleme aparatı ile sağlanır. Mil sabitleme düzeni olmayan freze makinelerinde ise sabitleme işlemi uygun bir parça ile veya mil yukarı kaldırılıp mil üzerindeki bir cıvata ağzı uygun ağızlı anahtarla kavrandıktan sonra gerçekleştirilir. Bıçakların sökülmesi esnasında milin dönmesi çeşitli yaralanmalara sebep olabileceği için milin uygun bir şekilde mutlaka sabitlenmesi gerekir. Üstten takılan bıçaklarda mil üzerindeki bıçağı sıkan cıvata gevşetildikten sonra bıçak milden çıkarılarak istenilen bıçak mil yuvasına yerleştirilip tekrar sıkıştırma cıvatası ile sıkıştırılarak mil serbest bırakılır. Dişli millerde ise mil sabitlendikten sonra en üstteki somun uygun anahtar ile açılıp bilezikler ve bıçak çıkarılarak takılacak bıçak çalışma yüksekliği göz önüne alınarak bıçağın altına ve üstüne yeterli kalınlığı oluşturacak bilezikler yerleştirilerek en üste yine sıkıştırma somunu konarak yeteri kadar sıkılır ve mil serbest bırakılır. 5.9. Makinenin Eklentileri Alt freze makinelerinde kullanılan başlıca eklentileri hareketli tabla, hareketli tabla sıkıştırma aparatı, sürücü ve özellikle dar parçaların frezelenmesinde kullanılan baskı yayları ve koruyuculardır. Dar parçaların maktalarında yapılan işlemlerde ve kızak kanal açma işlemlerinde hareketli tablanın mutlaka kullanılması gerekirken sıkıştırma aparatının da kullanılmasında fayda vardır. Dar parçaların işlenmesinde baskı açısından baskı yaylarının kullanılması olabilecek tehlikelerin önlenmesi açısından en iyi tedbir olacak, parça kenarlarının perdahı ve şekillendirilmesinde sürücünün kullanılması iş verimini arttıracak ve zamandan tasarruf sağlayacaktır. Ayrıca makine eklentilerinin yeri geldikçe kullanılması çalışan kişinin sağlığı ve güvenli çalışma açısından da gereklidir. 5.10. Makinede Kullanılan Kalıplar Dairesel İş Parçalarını Temizleme Kalıbı Eğmeçli İş Parçası Temizleme Kalıbı Dalgalı Kenar Temizleme Kalıbı Açılı Kenar Açma Kalıbı 5.11. Makinede Çalışma Güvenliği • Makinede güvenli çalışma için öncelikle makinede çalışmaya başlamadan önce milin dönüp dönmediği el ile kontrol edilmelidir. • Sipersiz çalışılacaksa bıçak çeşidi üstten takılan rulmanlı bıçaklar olup diğer bütün bıçak çeşitlerinde siper kullanılmalıdır. • Üstten takılan bıçaklarla çalışırken özel durumlar hariç parçanın alt kenarından çalışılmalıdır. Eller bıçaklara tehlike yaratacak şekilde yaklaştırılmamalı, • Talaş kalınlığı olması gerekenden fazla verilmemelidir. • Gerektiği durumlarda hareketli tabla, sıkıştırma aparatı, sürücü vb. eklentiler mutlaka kullanılmalı serbest el ile çalışılmamalıdır. • İki parçadan oluşan siper yüzeylerinin aynı doğrultuda olmasına dikkat edilmelidir. Sürücü kullanılacak işlerde sürücü ayarlanırken parçayı rahatlıkla sürecek sıkılıkta ve arka kısmı (Parçanın hareket yönündeki ucu) sipere birkaç milimetre yakın ayarlanmalıdır. Böylece sürücü parçayı ileriye çekerken bir taraftan da sipere bastırmış olacaktır. • Çalışma esnasında çıkan talaşların tabla yüzeyini ve siper içini doldurması tehlike oluşturacağından tabla yüzeyi gerek duyuldukça mutlaka temizlenmelidir. Temizleme işlemi kesinlikle el ile yapılmamalı ve gerekiyorsa makine durdurularak yapılmalıdır. 5.12. Makinenin Bakımı GÜNLÜK BAKIM Makinenin tabla yüzeyi, bıçak bölümü ve alt boşluktaki talaşlar temizlenerek makineye hava tutulmalıdır. Bıçak aşağıya indirilir. Siper gevşetilir. HAFTALIK BAKIM Makine tablası mazotla silinir. Bıçaklar, miller ve kızak kanalları yağlanır. Bıçaklar bilenerek takımhaneye kaldırılır. YILLIK BAKIM Ders yılı sonunda makinenin aşağıdaki elemanlarını kontrol ederek gerekli gerdirme, sıkıştırma, onarma, değiştirme, ayarlama ve yağlama işlemlerini yapınız. 1. Makine gövdesinin yere bağlantısı 2. Motor, şalter, kablo, bağlantıları 3. Kayış ve kasnaklar 4. Siper, siper yatağı hareket ve sıkma düzenleri